“राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ : देशभक्ती, शिस्त आणि राष्ट्रनिर्मितीचा पाया – स्थापना ते आजचा प्रवास”
राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची (RSS) स्थापना कधी, का आणि कशासाठी झाली?
हा प्रश्न भारताच्या आधुनिक राजकीय आणि सामाजिक इतिहासाशी घट्ट जोडलेला आहे. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची स्थापना २७ सप्टेंबर १९२५ रोजी नागपूर येथे झाली. याची स्थापना डॉ. केशव बलिराम हेडगेवार यांनी केली.
त्या काळात भारत ब्रिटिशांच्या अधिपत्याखाली होता. स्वातंत्र्यसंग्रामाच्या लढ्यात अनेक विचारधारा आणि संघटना सक्रिय होत्या. तथापि, हेडगेवार यांना असं वाटलं की केवळ राजकीय स्वातंत्र्य मिळवणं पुरेसं नाही, तर भारतीय समाजाला एकसंघ, अनुशासित आणि राष्ट्रभावनेने प्रेरित करणं आवश्यक आहे. याच विचारातून आरएसएसची बीजं रोवली गेली.
🌿 स्थापनेमागील उद्देश
संघ स्थापनेचा मुख्य उद्देश होता –
“हिंदू समाजात एकता, शिस्त आणि राष्ट्रभक्ती निर्माण करणे.”
त्या काळात समाजात जातीय भेद, प्रांतीय स्पर्धा आणि धार्मिक मतभेद वाढले होते. हेडगेवार यांना वाटलं की, समाज संघटित झाला तरच भारत पुन्हा बलशाली आणि स्वतंत्र बनू शकतो.
त्यांनी सांगितलं – “संघाचं कार्य राजकारण नव्हे, तर राष्ट्रनिर्मिती आहे.”
🏫 प्रारंभीचं कार्य आणि वाढ
प्रारंभी नागपूरमधील काही तरुणांच्या छोट्या गटाने संघाची शाखा सुरू केली. रोज सकाळी ठरावीक ठिकाणी भेट, प्रार्थना, व्यायाम, अनुशासन, आणि देशभक्तीपर व्याख्यानं – ही शाखेची मूलभूत रचना ठरली.
या शाखांमधून स्वयंसेवक तयार होऊ लागले, आणि अल्पावधीतच संघाचं जाळं महाराष्ट्रासह इतर राज्यांत पसरलं. १९३०च्या दशकात संघाने स्वतंत्र कार्यपद्धती विकसित केली – “शाखा प्रणाली” ही संघाची ओळख बनली.
🕊️ स्वातंत्र्यलढ्यातील भूमिका
जरी आरएसएसने थेट राजकीय आंदोलनात भाग घेतला नाही, तरी अनेक स्वयंसेवकांनी देशभक्तीच्या भावनेतून समाजसेवा, शिक्षण आणि स्वावलंबनाचे कार्य केले. संघाचं ध्येय होतं – भारतीय संस्कृती आणि मूल्यांवर आधारित राष्ट्रीय पुनर्जागरण घडवणं.
🚩 स्वातंत्र्यानंतरचा विस्तार
१९४७ नंतर, आरएसएसने आपलं कार्यक्षेत्र अधिक वाढवलं. १९५० च्या दशकात संघाच्या प्रेरणेने भारतीय जनसंघ (आजचा भारतीय जनता पक्ष – BJP) उभा राहिला.
शिक्षण, ग्रामीण विकास, आपत्ती मदत, संस्कृती संवर्धन, आणि सामाजिक ऐक्य या क्षेत्रांत संघाने कार्य सुरू केलं. सध्या संघाशी संलग्न असलेल्या ३०० पेक्षा जास्त संस्था कार्यरत आहेत, जसे की – विद्यार्थी परिषद, सेवा भारती, विश्व हिंदू परिषद इत्यादी.
🌏 आजचा संघ
आज राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ हे जगातील सर्वात मोठं स्वयंसेवक संघटन मानलं जातं. भारतासह अनेक देशांमध्ये त्याच्या शाखा आणि समर्थक आहेत.
संघाचं ध्येय अजूनही तेच आहे – “संघटित, जागरूक आणि स्वाभिमानी भारत घडवणं.”
✍️ निष्कर्ष
राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची स्थापना ही केवळ एका संघटनेची सुरुवात नव्हती, तर ती भारतीय राष्ट्रभावनेच्या नव्या पर्वाची सुरुवात होती.
डॉ. हेडगेवारांनी लावलेलं ते बीज आज वृक्षरूप घेतलं आहे, आणि भारताच्या सामाजिक, सांस्कृतिक आणि राजकीय जीवनात आरएसएसचा प्रभाव ठळकपणे जाणवतो.
0 Response to "“राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ : देशभक्ती, शिस्त आणि राष्ट्रनिर्मितीचा पाया – स्थापना ते आजचा प्रवास”"
टिप्पणी पोस्ट करा
If you have any doubt please let me know...!